Tükenmişlik Sendromu Nedir? Belirtileri Nelerdir?

İlk olarak 1974 yılında ilk olarak Herbert Freudenberger tarafından tanımlanan tükenmişlik sendromu, beklentiyi karşılamayan mesleki faaliyetin neden olduğu uzun süreli veya tekrarlayan iş stresi sonucu, duygusal tükenme, duyarsızlaşma ve kişisel başarı isteğinin azaldığı psikolojik bir sorundur.  Dünya Sağlık Örgütü tükenmişlik sendromunu, "başarılı bir şekilde yönetilemeyen ve kronikleşen işyeri stresinin bir sonucudur" ifadeleriyle tanımlamaktadır.

Tükenmişlik sendromu, kişinin iş veya sosyal hayatıyla ilgili yaşadığı stres ve baskının kontrolden çıkması sonucunda enerjisinin düştüğü, duygusal olarak bu süreci yönetemediği ve yıprandığı bir durumdur. Tükenmişlik sendromuna yakalanan kişi, işini sevmediğinde, yapılan işten tatmin olmadığı durumlarda ve sosyal hayatındaki ilişkilerde sorun yaşadığında tükenmişlik sendromu yaşayarak ciddi bir buhran dönemine girebilir.

Kişi hayatın yoğun hengamesi ve koşuşturması içinde nefes almayı, geri çekilmeyi ve dinlenmeyi unutabilir. Bu süreçte kendi psikolojisine ve duygularına zaman ayırmayan kişi zamanla duygusal bir çöküş yaşar ve tükenir. Psikolojik olarak bu çöküş tükenmişlik sendromuna yol açar. 

Tükenmişlik Sendromu Belirtileri Nelerdir?

Tükenmişlik sendromunun gözle görülür en yaygın belirtileri arasında kişinin bitkin hissetmesi, günlük hayattaki işlerini yapamayacak hale gelmesi, duyarsızlaşması, gergin hissetmesi, uykularının bozulması ve zamanla grip gibi hastalıklara karşı savunmasız kalması yer alır.

Tükenmişlik sendromu belirtileri, içinde bulunan durumun hangi aşamada olduğuna göre değişiklik gösterebilir.

En önemli ve gözle görülür tükenmişlik sendromu belirtileri şöyledir: 

Enerjinin tükenmesi

Kişinin işine karşı soğuması, işi hakkında şüphe duyması

İşe yönelik etkinliğin ve isteğin azalması

Kişinin bitkin hissetmesi

Günlük işlerinin yapamayacak duruma gelinmesi

Motivasyonda azalma

Duyarsızlık 

Gerginlik, agresiflik veya içine kapanıklık

Olumsuz düşüncelerin artması ve karamsarlık

Umutsuzluk

Kendini değersiz hissetme

Uykuların bozulması

Grip gibi hastalıklara karşı savunmasız kalınması

Tükenme duygusu ve bitkinlik

Bu duygu vücuda hem yorgunluk hem de fiziksel olarak yansıyabilir. Sahip olunan enerji zamanla tükenerek azalmaktadır.

Duyarsızlaşma

Bu duyguyla birlikte uyuşma hissi oluşmaktadır. İnsanlarla iletişim kurmaktan kaçınarak kayıtsızlık hissi yoğunlaşmaktadır.

Kişisel Başarıda Azalma

Maruz kalınan stresten ötürü zamanla iş yapamayacak duruma gelindiğinde kişisel başarıda azalma meydana gelmektedir. Daha önce keyifle yapılan bir iş artık keyifli gelmemeye başlayarak yaratıcılığın ve konsantrasyonun kaybolmasına neden olabilmektedir.

Tükenmişlik sendromu belirtileri fiziksel, duygusal ve davranışsal belirtileri şu şekilde sıralanabilir:

Fiziksel Belirtiler:

Yorgun hissetmek, uyumakta zorluk çekmek, iştah değişikliği, baş ağrısı veya kas ağrısı

Duygusal Belirtiler:

Motivasyon eksikliği, kendinden şüphe duyma duygusu, başarısızlık veya yalnızlık hissi, genel bir memnuniyetsizlik

Davranışsal belirtiler:

Sosyal izolasyon, sorumluluklarını yerine getirmemek, işle ilgili öfke patlamaları

Tükenmişlik Sendromu Neden Olur?

Yoğun stres ve baskı altında çalışmak, mobbinge uğramak, işlerin acil bir şekilde yapılmasının istenmesi sonucu oluşan gerginlik ve kaygı, rekabet odaklı bir çalışma ortamı ve sosyal hayattaki ilişkilerde yaşanan sorunlar tükenmişlik sendromuna yol açan faktörler arasında gösterilir.

Günlük hayatta ortaya çıkan yüksek stres her zaman tükenmişlik sendromuna yol açmayabilir. Stres iyi yönetildiğinde tükenmişlik sendromunun yarattığı yan etkiler ortaya çıkmamaktadır. Fakat bazı kişiler ve meslek çalışanları diğer çalışanlara oranla daha yüksek stres ve baskı altındadır. Ağır iş yükleri bazı bireyleri tükenmişlik sendromu yaşamasına sebep olabilir.

Tükenmişlik sendromunun nedenleri şu şekilde sıralanabilir:

Yoğun stres ve baskı altında çalışmak, mobbinge uğramak, zaman baskısı sonucu gerginlik ve kaygı, rekabet odaklı bir çalışma ortamı, sosyal hayattaki ilişkilerde yaşanan sorunlar, zaman baskısı, stres ve kaygı

Özellikle gün içerisinde işlerini yapmak için zaman baskısına maruz kalan kişilerin tükenmişlik sendromu yaşama olasılıkları yüksek olmaktadır.

Yöneticiden beklenen iletişim ve desteğin eksikliğini hissetme veya mobbinge uğramak

Yöneticinin çalışanlar üzerinde oluşturduğu destek kişinin strese maruz kalmasını önleyerek psikolojik bir tampon görevi görmektedir. Yöneticiler tarafından desteklendiğini hisseden çalışanların tükenmişlik sendromu yaşama olasılıkları düşük olmaktadır. Bunun yanında işyerinde yöneticisi tarafından mobbinge uğrayan kişilerde de tükenmiş sendromuna yakalanma riski artar.

Rolündeki Netlik Eksikliği

Çalışanlar işlerini yaparken kendilerinden ne beklendiğini bilerek hareket etmektedir. Bu beklentiler sıklaştığında ve net olmadığı durumlarda çalışanın tükenmişlik sendromuna girmesi olası olarak görülmektedir.

Yönetilemeyen İş Yükü

Kişinin gün içerisindeki iş yükü yönetilemez hissedildiğinde umutsuzluk duygusu ortaya çıkabilir. Bu durum hızlı bir şekilde ilerleyerek tükenmişlik sendromuna yol açabilir.

Haksız Muamele

Kişinin en çok vakit geçirdiği alan olan iş yerinde haksız muameleye maruz kalması yüksek düzeyde tükenmişlik sendromu yaşamasına neden olabilmektedir. Haksız muamele, kişi kayırma, iş arkadaşından kötü muamele görmek gibi durumları içermektedir.

Tükenmişlik Sendromu Nasıl Teşhis Edilir?

Tükenmişlik sendromu teşhisine yönelik oluşturulan anketler bulunmaktadır. Fakat bu anketlerin tükenmişliği ölçerek diğer hastalıklardan ayırt edip edemeyeceği net değildir. Tükenmişliğin sonucunda oluşan belirtiler genellikle depresyon, anksiyete bozukluğu ve kronik yorgunluk sendromundan da görülebilmektedir. Bu sebeple öncelikle uzman doktora görünmek faydalı olacaktır.

Tükenmiş Sendromu Nasıl Geçer?

Tükenmişlik sendromundan kurtulmak için öncelikle hayattaki önceliklerinizi belirlemeniz gerekir. Önem verdiğiniz etkinliklere mümkün olduğunca zaman ayırın, her akşam aileniz veya sevdiklerinizle vakit geçirin. Onlarla zaman geçirerek asıl yapmak istediğiniz şeyi yapmanın verdiği doyum, huzursuzluk ve kızgınlığı azaltır.

Tükenmişlik sendromundan kurtulmak için şu reçeteyi hayatınıza uygulayın:

Hayattaki önceliklerinizi belirleyin, sevdiklerinizle vakit geçirin, duygularınızı paylaşmayı ihmal etmeyin, düzenli egzersiz yapın, gün içinde çalışırken kısa molalar verin, en az 7-8 saat uyumaya çalışın, sağlıklı beslenin, başta kitap okumak olmak üzere kendinize hobiler edinin, gerektiğinde profesyonel destek almaktan çekinmeyin.

Tükenmişlik Sendromu Ve Depresyon Arasındaki Fark Nedir?

Tükenmişlik sendromunda bulunan aşırı yorgunluk, duyarsızlaşma, kişisel başarıda azalma gibi belirtiler depresyonda da ortaya çıkmaktadır. Belirtilerin benzerliğinden dolayı bazı kişiler depresyona sahip oldukları halde tükenmişlik sendromu tanısı konulabilmektedir. Bu durum yanlış tedaviye yol açarak depresyonda olan kişinin daha da kötüleşmesi gibi durumlara sebep olabilir.

Tükenmişlik sendromunu ayırt etmek için bazı spesifik özelliklere bakmak gerekir. Tükenmişlik sendromunun birçoğu kişinin çalıştığı iş ile ilgili olmaktadır. Depresyonda ise olumsuz düşünce ve duygular sadece iş ile ilgili değil tüm hayattan kaynaklıdır. Tükenmişlik sendromu yaşayan kişiler her zaman depresyona girmeyebilir fakat riski artmaktadır.

Tükenmişlik Sendromu En Çok Kimlerde Görülür?

Tükenmişlik sendromu yaygın olarak yoğun iş temposunda çalışanlarda ve buna bağlı olarak stres ve kaygı düzeyi yüksek olan kişilerde daha sık görülür.

Tükenmişlik Sendromu İlerlerse Ne Olur?

Tükenmişlik sendromunun zaman içinde ilerlediği durumlarda depresyon, panik atak, diyabet ve kalp hastalığı gibi hem psikolojik hem de fiziksel hastalıklar ortaya çıkabilir.